Φοίνισσες - Κριτική

Οι «Φοίνισσες» είναι το μοναδικό έργο από την τριλογία του Ευριπίδη («Υψιπύλη» μερικώς σωζώμενη και «Αντιόπη» δεν διασώθηκε) που διδάχτηκε στα Διονύσια κάπου μεταξύ 411 και 409 π.Χ. Βρισκόμαστε ακόμα εν μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, η Αθήνα στον απόηχο της Σικελικής Εκστρατείας κλυδωνίζεται ακόμη σφοδρότερα με το πραξικόπημα του 411, γνωστό και ως Αρχή των 400. Οι πραξικοπηματίες – ανώτεροι Αθηναίοι πολίτες - σε συνεργασία με τον Αλκιβιάδη, εγκαθιστούν μια ολιγαρχία ισχυριζόμενοι ότι αυτοί μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα την οικονομική πολιτική και τον πόλεμο από την δημοκρατία της πόλης – κράτους. 

Οι «Φοίνισσες» είναι η Ευριπίδεια εκδοχή των «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου. Βρισκόμαστε στην Θήβα, όπου γυναίκες από την Φοινίκη πηγαίνοντας προς τους Δελφούς εγκλωβίζονται στην Θήβα λόγω του πολέμου. Οι Ετεοκλής και Πολυνείκης βρίσκονται αντιμέτωποι, με τον πρώτο να αρνείται να παραδώσει την εξουσία στον αδελφό του όπως αρχικά είχαν συμφωνήσει να εναλλάσσονται στην ηγεσία της Θήβας ανά έτος. Ο Κρέον παίρνει χρησμό από τον μάντη Τειρεσία πως ο μόνος τρόπος να σωθεί η πόλη, είναι να θυσιάσει τον γιό του Μενοικέα. Ο νέος αποφασίζει να θυσιαστεί για το καλό της πατρίδας. Οι δύο αδελφοί αλληλοσκοτώνονται και  Ιοκάστη αυτοκτονεί πάνω στα πτώματα τους. Ο Οιδίπους εξορίζεται από τον Κρέοντα ενώ η Αντιγόνη αντιτίθεται στην εξουσία του και απειθεί στην εντολή να μείνει άταφο το πτώμα του Πολυνείκη. 

Η παράσταση του Γιάννη Μόσχου έχει παρεμβάσεις σκηνοθετικές και δραματουργικές, αναγκαίες σύμφωνα με τον σκηνοθέτη «ώστε να επιτρέψει την άμεση επικοινωνία του  με το σύγχρονο κοινό». 

Η σκηνοθετική πρόθεση «να συνδεθεί ο Χορός πιο οργανικά με τη δράση των επεισοδίων», στέφεται με επιτυχία, καθώς ο Χορός των Φοινισσών γίνεται η απόλυτος σταθερά για τον θεατή αρχής γενομένης της παράστασης αφού ο μονόλογος της Ιοκάστης ερμηνεύεται από τον Χορό. Εξαιρετικές άπασες οι ηθοποιοί του Χορού (Νεφέλη Μαϊστράλη, Ζωή Μυλωνά, Ελπίδα Νικολάου, Σταύρια Νικολάου, Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Θάλεια Σταματέλου, Στυλιανή Ψαρουδάκη), τόσο φωνητικά χάρις στην μουσική διδασκαλία της Μελίνα Παιονίδου όσο και κινησιολογικά  (Αμάλια Μπένετ και Αντιγόνη Γύρα). Η παρουσία της Σφίγγας (Σεσίλ Μικρούτσικου), επάνω από το παλάτι – το δωρικό σκηνικό της Τίνα Τζόκα -  ενισχύεται από τους όμορφους φωτισμούς του Λευτέρη Παυλόπουλου. 

Τα κοστούμια της Ιωάννα Τσάμη ξεχωρίζουν μέσα στον σκηνικό χώρο, δίνοντας μια ξεχωριστή αίσθηση με την πολυχρωμία των πρωταγωνιστικών ρόλων έναντι μιας πιο ουδέτερης χρωματικής συνθήκης για τον Χορό. Η συνεχής μετακίνηση των ηθοποιών μέσα στον σκηνικό χώρο έρχεται σε ρήξη με την αδιέξοδη συνθήκη της πόλης που νοσεί από την εμφύλια διαμάχη όμως τείνει να κουράζει με την συνεχή επανάληψη χωρίς κάποια ρυθμική αλλαγή. Οι προβολές των πορτρέτων πάνω στο σκηνικό εξυπηρετούν μεν αλλά δεν προσθέτουν δραματικά. Πέραν της συνεχούς ροής εν είδει παρέλασης, οι ηθοποιοί παραστέκονται σταθερά και ερμηνεύουν. Η χορική υποβολή με τακτά περιοδικά φωνήματα επί του λόγου έχει μεν ενδιαφέρον αλλά επαναλαμβάνεται τόσο όσο να γίνεται περιγραφική. 

Η διάθεση του σκηνοθέτη για «να δοθεί μια καθαρότερη λύση για το τέλος, ενώ έγιναν και κάποιες συμπτύξεις του κειμένου καθώς και λίγες μεταθέσεις στίχων, χάριν σκηνικής οικονομίας» είναι σαφής. Συνολικά η παράσταση διακρίνεται από την καθαρότητα, την γραμμικότητα, την αυτή αίσθηση των ορίων. Μόνο που οι «Φοίνισσες» του Ευριπίδη διαπραγματεύονται έναν εμφύλιο, την αλαζονεία της εξουσίας, την αδιαλλαξία της ηγεσίας και φωτίζουν με την ιστορία του Μενοικέα τον αλτρουισμό, την θυσία για το σύνολο, ενώ η αυτοκτονία της Ιοκάστης πάνω στα νεκρά σώματα των παιδιών της συνηγορεί τον υπέρτατο πόνο, την ατελεύτητη αγάπη. Φοβούμαι πως η κυοφορία αυτών των ιδεών μέσα από τους στίχους του ποιητή δεν αναπαρίσταται σκηνικά. 

Στοιχεία Παράστασεις 

Μετάφραση: Νικηφόρος Παπανδρέου, Σκηνοθεσία - Δραματουργική προσαρμογή: Γιάννης Μόσχος, Χορογραφία: Αμάλια Μπένετ, Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου, Σκηνικά: Τίνα Τζόκα, 

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος, Βίντεο design: Αποστόλης Κουτσιανικούλης, Συνεργάτις χορογράφου: Αντιγόνη Γύρα, Επιστημονική σύμβουλος: Ελένη Παπάζογλου, Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου, Βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Νάκου, Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Έλενα Αντωνοπούλου, Βοηθός σκηνογράφου: Εύα Παπαδουράκη, Σχεδιασμός κομμώσεων – Περούκες: Δέσποινα Πάστρη, Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk, Δραματολόγος παράστασης Βιβή Σπαθούλα

Παίζουν (αλφαβητικά) Γιώργος Γλάστρας (Αγγελιοφόρος), Μαρία Κατσιαδάκη (Ιοκάστη), Σεσίλ Μικρούτσικου (Σφίγγα), Λουκία Μιχαλοπούλου (Αντιγόνη), Κώστας Μπερικόπουλος (Παιδαγωγός), Αλέξανδρος Μυλωνάς (Τειρεσίας), Βασίλης Ντάρμας (Μενοικέας), Αργύρης Ξάφης (Ετεοκλής), Δημήτρης Παπανικολάου (Οιδίπους), Θάνος Τοκάκης (Πολυνείκης), Χρήστος Χατζηπαναγιώτης (Κρέων)

Χορός Νεφέλη Μαϊστράλη, Ζωή Μυλωνά, Ελπίδα Νικολάου, Σταύρια Νικολάου, Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Θάλεια Σταματέλου, Στυλιανή Ψαρουδάκη