Η φαλακρή τραγουδίστρια - Κριτική

Εξάρχεια, παραμονή Χριστουγέννων. Μια εμβληματική πολυκατοικία του ‘60, Ζωοδόχου Πηγής 70-74. Το κουδούνι γράφει “Smiths”. Η είσοδος της πολυκατοικίας επιβλητική, με μαρμάρινες και ξύλινες λεπτομέρειες. Μια ζαρντινιέρα με πράσινες ζάμιες αναφέρει χαρακτηριστικά “Παρακαλώ μη μας ποτίσετε”. Ανεβαίνουμε στον 6ο όροφο. Σε ελεύθερο συνειρμό σιγομουρμουρίζω: “τι ώρα είναι; τι μέρα είναι; και ποια χρονιά;”...

“Στο μυαλό μου, δεν είναι μια σάτιρα της αστικής νοοτροπίας. που συνδέεται με τη μία ή την άλλη κοινωνία. Είναι, πάνω απ' όλα, ένα είδος παγκόσμιου μικροαστισμού, ο μικροαστός όντας ο άνθρωπος των ιδεών, των συνθημάτων, ο κομφορμιστής επί παντός: τον κομφορμισμό αυτόν, είναι  φυσικά η αυτόματη γλώσσα του που τον αποκαλύπτει. Το κείμενο του La Cantatrice chauve [..] συντεθειμένο από έτοιμες εκφράσεις, τα πιο χαζοχαρούμενα κλισέ, μου αποκάλυψε, από αυτό ακριβώς το γεγονός, τους αυτοματισμούς της γλώσσας, της συμπεριφοράς των ανθρώπων, “να μιλάς χωρίς να λες τίποτα”, να μιλάς γιατί δεν υπάρχει τίποτα προσωπικό να πεις, την απουσία εσωτερικής ζωής, την μηχανική της καθημερινότητας, τον άνθρωπο που εμβαπτίζεται στο κοινωνικό του περιβάλλον, που δεν διακρίνεται πλέον από αυτό. [..] Ο τραγικός χαρακτήρας δεν αλλάζει, σπάει۰είναι αυτός, είναι αληθινός. Κωμικοί χαρακτήρες, είναι οι άνθρωποι που δεν υπάρχουν. (Αρχή ομιλίας του Ευγένιου Ιονέσκο στα Γαλλικά Ινστιτούτα της Ιταλίας, 1958)¹

Μέσα στο φυσικό του χώρο λοιπόν, το εσωτερικό ενός αστικού διαμερίσματος, στο σαλόνι, ο Αλκίνοος Δωρής σκηνοθετεί την “Φαλακρή Τραγουδίστρια”, σε μετάφραση του ιδίου. Η υποκριτική προσέγγιση αντιστέκεται σθεναρά στον ρυθμό του λόγου, ενδεικτική η σκηνή της αναγνώρισης των Μάρτιν, όπου η φράση από το σκηνοθετικό σημείωμα, “Η σημαίνουσα μορφή της «κούκλας» και της «μαριονέτας» αποτελεί κατά τη γνώμη μου τον μεγαλύτερο δημιουργικό ύφαλο για το συγκεκριμένο έργο”, παίρνει σάρκα. Οι ηθοποιοί επιτυγχάνουν μια λεπτή ισορροπία λειτουργώντας ταυτόχρονα ως φερέφωνα και ως δημιουργικά οχήματα παραγωγής μιμητικών συναισθημάτων. Τίποτα πραγματικά δεν τους αγγίζει αλλά τίποτα δεν μένει ανέγγιχτο από την παραγωγή ομιλίας. Η τελευταία σκηνή του έργου είναι μια πανέμορφη αποτύπωση αυτού που ο Ιονέσκο αποκαλούσε “ελεύθερο παιχνίδι” (jeu gratuit), καθώς οι ηθοποιοί συνομιλούν με την πραγματική μορφή του παραλόγου απελευθερώνοντας μια μορφή ζωώδους αισθησιασμού απειλώντας τον “καθωσπρεπισμό” της μπουρζουαζίας. 

Αυτά τα “κενά κάδρα”, όπως αποκαλεί ο ίδιος ο Ιονέσκο τους χαρακτήρες που γράφει (Notes et contre-notes, Eugène Ionesco, Folio Essais), αποκτούν χαρακτηριστικά αναφοράς, πχ οι κινήσεις των χεριών της κ. Σμιθ (Μαρίζα Θεοφυλακτοπούλου), γίνονται το σήμα κατατεθέν της, πιο εύγλωττες κι από το εκφραστικότατο προσωπο της και την αλαζονική χροιά της φωνής της. Αντίστοιχα η παρουσία και το παράστημα του κ. Σμιθ (Σταύρος Καστρινάκης), ανέκφραστος αλλά σταθερά ευθυτενής, με μια αναφορά σε κάδρα vaudeville, καθώς παίζει με την βελούδινη κουρτίνα σαν θεατρικό prop. Επιπρόσθετα, η ενέργεια του κ. Μάρτιν (Νεκτάριος Σμυρνάκης), μια αδιαμφισβήτητη σεξουαλική διάθεση, “παίζει” κόντρα-τέμπο στα σημαινόντα των Σμιθ, όσο τα υπέροχα τεράστια μάτια της κ. Μάρτιν (Μαριλένα Γερμανού) καρφώνονται σε ένα απροσδιόριστο σημείο προοπτικής, ενώ το σώμα της πραγματοποιεί πόζες μιας φυσικού μεγέθους κούκλας-μανεκέν. Το ζευγάρι του Πύραρχου (Μπέτυ Σαράντη) και της Μαίρη (Αλκίνοος Δωρής) αν και απέχουν από την μικροαστική εικόνα που μας μεταφέρει ο συγγραφέας, βρίσκονται εκεί για να την ενισχύσουν: το σύντομο φλερτ και η ανάγνωση του ποιήματος της Μαίρης προς τιμήν του Πύραρχου συμπληρώνουν μια τρισδιάστατη ρυθμική παλέτα. 

Ο Αλκίνοος Δωρής και η Loxodox, για μια ακόμη φορά δημιουργούν ένα θεατρικό γίγνεσθαι που συνομιλεί με τον συγγραφέα, και τις αναφορές του αλλά θεμελιώνει και μια γέφυρα για να περπατήσουν τόσο οι συντελεστές της παράστασης όσο και οι θεατές της. Τα σκηνικά και τα κοστούμια (Μαρίζα Θεοφυλακτοπούλου) είναι σαν θεατρική μακέτα, ενισχύοντας την αίσθηση ότι πρόκειται για ένα “παιχνίδι”. Οι φωτισμοί (Θωμάς Οικονομάκος) κάνουν χρήση των φωτιστικών σωμάτων που υπάρχουν στον χώρο, αναδεικνύοντας την θεατρική αισθητική του ιδιωτικού αστικού χώρου. Από τις καλύτερες παραστάσεις της Φαλακρής Τραγουδίστριας τα τελευταία χρόνια. 

Συντελεστές:

Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Αλκίνοος Δωρής Σκηνικά-Κοστούμια: Μαρίζα Θεοφυλακτοπούλου, Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Τσούπρα, Φωτισμοί: Θωμάς Οικονομάκος, Mουσική επιμέλεια: Loxodox, Κατασκευή Κοστουμιών: Ram Ram, Aνθοστολισμός: KOPRIA, Καλλιτεχνική συνεργάτις – σχεδιασμός αφίσας: Ισμήνη Ασημάκη, Φωτογραφίες: Σιδέρης Νανούδης, Επικοινωνία: Δέσποινα Ερρίκου, Ράνια Παπαδοπούλου

Παραγωγή: Loxodox

Παίζουν: Μαριλένα Γερμανού (κα. Μάρτιν), Αλκίνοος Δωρής (Μαίρη), Μαρίζα Θεοφυλακτοπούλου (κα. Σμιθ), Σταύρος Καστρινάκης (κ. Σμιθ), Μπέτυ Σαράντη (πύραρχος), Νεκτάριος Σμυρνάκης (κ. Μάρτιν)

Ειδικά διαμορφωμένος χώρος «Ηouse of Smiths», Ζωοδόχου Πηγής 70-74, Εξάρχεια, 6ος όροφος

Παραστάσεις: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21: 00

Διάρκεια: 70 λεπτά

Εισιτήρια viva.gr

Γενική είσοδος 10 ευρώ| Απαραίτητη η κράτηση θέσεων: 6948199103

¹[..]Il ne s’agit pas, dans mon esprit, d’une satire de la mentalité bourgeoise liée à telle ou telle société. Il s’agit, surtout, d’une sorte de petite bourgeoise universelle, le petit bourgeois étant l’homme des idées reçues, des slogans, le conformiste de partout : ce conformisme, bien sûr, c’est son langage automatique qui le révèle. Le texte de La Cantatrice chauve[..] composé d'expressions toutes faites, des clichés les plus éculés, me révélait, par cela même, les automatismes du langage, du comportement des gens, le "parler pour ne rien dire", le parler parce qu'il n'y a rien à dire de personnel, l'absence de vie intérieure, la mécanique du quotidien, l'homme baignant dans son milieu social, ne s'en distinguant plus. [..] Le personnage tragique ne change pas, il se brise; il est lui, il est réel. Les personnages comiques, ce sont les gens qui n’existent pas.(Début d’une causerie prononcée par Eugène Ionesco aux Instituts français d’Italie, 1958), Notes et contre-notes, Eugène Ionesco, Folio Essais, μετάφραση από την γράφουσα