Πέρσες – Κριτική

«Μιλώ από τις παρυφές του σκοταδιού και για τα βάθη της νύχτας μιλώ. 

Μιλώ μέσα απ’ την πυκνή, απόλυτη σκιά.

Αγαπημένε! Αν έρθεις να με βρεις, φέρε μου ένα φανάρι και χτίσε μου ένα παράθυρο να βλέπω το πλήθος που περνά στον δρόμο.» Το δώρο, Φορουγ Φαροχζάντ*

Ο Δημήτρης Καραντζάς, ξαναδιαβάζει τους Πέρσες του Αισχύλου, ενσωματώνει δραματουργικά, μαζί με την Γκέλυ Καλαμπάκα, αποσπάσματα από τον διεθνή ποιητικό λόγο και αποθεώνει τον αντιπολεμικό χαρακτήρα του έργου, γέρνοντας την ζυγαριά απόλυτα και αποφασιστικά στους ηττημένους. Οι Πέρσες εφορμούν του κοίλου, μιλούν από το σκοτάδι των κερκίδων, αναζητούν τους φίλους τους ανάμεσα στο πλήθος των θεατών, καταλήγουν σε μια έρημο ορχήστρα, το τέλος ή την αρχή μιας λαϊκής διαμαρτυρίας. Οι πειθήνιοι και πιστοί Πέρσες που σέβονται την βασίλισσα τους Άτοσσα, σταδιακά εξεγείρονται· κι αν ακόμα προσκυνούν τον μεγάλο Δαρείο, ο σεβασμός προς τον Άρχοντα πρέπει να αποδεικνύεται από τα πεπραγμένα του Άρχοντα, δεν είναι τυφλός, δεν συγχωρεί τον όλεθρο: “τὸ Περσῶν δ᾽ ἄνθος οἴχεται πεσόν”. 

Η αισθητική της παράστασης είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, καθώς εγείρει μνήμες και εικόνες από την νεότερη ιστορία του Ιράν, συγκεκριμένα τα κοστούμια της Ιωάννα Τσάμη, μα και το σκηνικό της Κλειώ Μπομπότη θυμίζουν γλαφυρά φωτογραφίες από την Τεχεράνη του 1979. Η έντονη παρουσία των γυναικών στην ορχήστρα αλλά και η κινησιολογία του πλήθους (Τάσος Καραχάλιος) με την δυναμική του όχλου που οριακά λιντσάρει τον Ξέρξη (Μιχάλης Οικονόμου), μεταφέρουν αυτό το πικρό αίσθημα του πνιγμού, της αδικίας, της ήττας. Ο Καραντζάς με την χωροθεσία των ερμηνευτών, ενεργοποιεί ολόκληρο τον Επιδαύριο χώρο από το κοίλον έως πίσω από την σκηνή, κι απ’ άκρη σ’ακρη στις παρόδους. Αυτή η ενέργεια που ταλαντώνεται κατά μήκος και πλάτος του χώρου, μαζί με τους θεατές, δίνει την αίσθηση ενός καραβιού που παραδέρνει στην μέση της θάλασσας, σαν τα πλοία των Περσών που κατακερματίζονται από τους εχθρούς, και τα σώματα των ζωντανών πασχίζουν να κολυμπήσουν δίχως να αναγνωρίζουν τον προσανατολισμό της σωτηρίας. 

Οι κραυγές του Αινεία Τσαμάτη, και η ερμηνεία της μουσικής σύνθεσης από τον Γιώργο Πούλιο φέρουν αυτό το αίσθημα του φόβου, του θυμού, της αγανάκτησης. Η εκφορά του λόγου που διατηρεί αυτή την αποσύνδεση από το σώμα, η κορύφωση της τονικότητας σε μια συνθήκη συναισθηματικού αλαλαγμού προτάσσουν το αίσθημα της κατακεραύνωσης, του σοκ, της φρίκης. Οφείλω να ομολογήσω ότι υπάρχουν σημεία που αυτή η διδασκαλία της διαχείρισης της φωνής (Ανρί Κεργκομάρ) ξενίζει, δημιουργεί κενά, αναιρεί την γραμμική προοπτική ενός θρήνου, όμως η πραγματικότητα του ανθρώπου που είχε τα πάντα και τώρα του τα στέρησαν συνήθως διέπεται από την άναρχη διαδοχή της σωματικής αποσυμπίεσης. Κι ο θυμός ελλοχεύει πάντα, «που είναι οι φίλοι μας;», «ΚΛΑΨΕ», «ΣΠΑΡΑΞΕ», η προστακτική που απελευθερώνει, που στοχοθετεί την οργή που διατρανώνεται. 

Εμπνευσμένη η σκηνή της επίκλησης στο φάσμα του Δαρείου, με τα κορμιά μπρούμυτα στην γη, μια εικόνα υποταγής και συνάμα ένα κάλεσμα στα χθόνια, στην «μαύρη γης» στην οποία όλοι επιστρέφουμε. Ο διάλογος Άτοσσας και Δαρείου, στην άκρη της σκηνής, σαν το ζευγάρι που συζητά στο μέσο της νύχτας για το μέλλον του παιδιού τους, μυστικά, για να μην ακούσει αυτό, φέρει ταυτόχρονα το απόκοσμο και το οικείο. Όπως και το ατελείωτο προσκλητήριο των νεκρών, η αναζήτηση των «φίλων», ο μακρύς κατάλογος των ονομάτων σε εξαναγκάζει σε μια αγρύπνια. 

Φρονώ ότι η παράσταση των Περσών από τον Δημήτρη Καραντζά είναι μια αγρύπνια, ένα οδοιπορικό στο άλγος της απώλειας, τις προεκτάσεις της ήττας, το σοκ της έλλειψης μέλλοντος. 

Συντελεστές:

Μετάφραση Παναγιώτης Μουλλάς, Σκηνοθεσία Δημήτρης Καραντζάς, Διασκευή Δημήτρης Καραντζάς - Γκέλυ Καλαμπάκα, Συνεργασία στη δραματουργία - Φωτογραφίες - Εικαστική σύνθεση - Βίντεο Γκέλυ Καλαμπάκα, 

Σκηνικό Κλειώ Μπομπότη, Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη, Κίνηση Τάσος Καραχάλιος, Μουσική σύνθεση - ζωντανή εκτέλεση Γιώργος Πούλιος, Φωνητική προετοιμασία - σύνθεση Ανρί Κεργκομάρ, Φωτισμοί Δημήτρης Κασιμάτης, Ηχολήπτης: Θεμιστοκλής Παντελόπουλος, Βοηθός σκηνοθέτη Μαρίσσα Φαρμάκη, Βοηθός σκηνογράφου Φιλάνθη Μπουγάτσου, Βοηθός ενδυματολόγου Ιφιγένεια Νταουντάκη

Παίζουν Ρένη Πιττακή, Χρήστος Λούλης, Γιώργος Γάλλος, Μιχάλης Οικονόμου, Γιάννης Κλίνης, Αλεξία Καλτσίκη, Θεοδώρα Τζήμου, Αινείας Τσαμάτης, Ηλίας Μουλάς, Μάνος Πετράκης, Τάσος Καραχάλιος, Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Πούλιος

Στην παράσταση συμμετέχουν 40 πολίτες σε συνεργασία με τοπικούς φορείς.

Συμπαραγωγή Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου – Εταιρεία «Το Θέατρο» – 2023 EΛEVΣIS Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης

*Forugh Farrokhzad, Ιρανή ποιήτρια (1935 – 1967)